Inleiding
Het is weer zover, het jaar komt ten einde. Tussen de gourmetschotels en champagneglazen nemen we de tijd om de voornaamste gebeurtenissen van 2022 op het gebied van techhardware en software te bekijken. In dit artikel bespreken we niet alleen de introductie van nieuwe technologieën, waaronder processoren met 3D V-Cache en de eerste consumenten-gpu’s met chiplets, maar ook de bekende voorraadtekorten komen aan bod.
Naast de eerste grote update voor het relatief jonge Windows 11 wordt er eveneens spraakmakend bedrijfsnieuws behandeld – waaronder Nvidia’s geflopte Arm-overname en de potentiële deal tussen Microsoft en Activision Blizzard. Op de volgende pagina’s vind je meer terug over de interessantste gebeurtenissen van het voorbije jaar.
Videokaarten: de (voorlopige?) val van cryptomining, meer Ampere en RDNA 2
We gaan van start met goed nieuws: in de loop van de afgelopen maanden zijn de prijzen van de RX 6000- en RTX 3000-videokaarten flink gedaald. Afhankelijk van de exacte sku kun je tegenwoordig een doorsnee gpu aanschaffen voor een bedrag dat zeer dicht bij de adviesprijs komt, ten opzichte van +50 procent aan het begin van het jaar. Er kan ook grotendeels over een goede beschikbaarheid worden gesproken, al hebben de meest recente prijsoverzichten aangetoond dat het lastiger wordt om een high-end model van de vorige generatie aan te schaffen.
Tegenwoordig heb je een Radeon RX 6600 in huis voor 270 euro. Begin dit jaar moest je minstens 650 euro betalen voor dit model.
Deze ommekeer kan deels worden verklaard door een belangrijke gebeurtenis in de cryptovalutawereld: de Ethereum Merge. Men is overgestapt van het proof-of-work-concept naar het zogenaamde proof-of-stake, waardoor de digitale munt niet meer met videokaarten kan worden gemined. Vanwege de gestegen stroomkosten en de volatiliteit van de cryptomarkt is er nog geen winstgevend alternatief opgedoken, wat resulteert in een gedaalde vraag naar videokaarten van miners en dus wat meer ademruimte op de gpu-markt oplevert.
Begin januari heeft Nvidia de RTX 3000-serie aangevuld met de RTX 3090 Ti en de RTX 3050. Terwijl laatstgenoemde de laagst gesegmenteerde Ampere-gpu is, kan hij vanwege zijn adviesprijs van 285 euro niet bepaald een aantrekkelijk geprijsd instapmodel worden genoemd. De RTX 3090 Ti, het RTX 3000-kroonjuweel, heeft dan weer een prijskaartje van maar liefst 2.249 euro gekregen (dat begin september is verlaagd naar 1.329 euro).
AMD heeft in tegenstelling tot zijn concurrent gedurende dit jaar vrijwel alle segmenten aangevuld. Gebruikers met een meer bescheiden budget kunnen sinds begin dit jaar rekenen op de nog goedkopere RX 6500 XT, een model dat overigens ook voor de nodige controverse heeft gezorgd: in een poging om de kaart minder aantrekkelijk te maken voor miners heeft het bedrijf de Navi 24-laptopchip gecombineerd met 4 GB vram, een 64-bits geheugenbus en slechts vier pcie 4.0-lanes. Dit zorgt voor relatief slechte prestaties wanneer het systeem enkel pcie 3.0 ter beschikking heeft, aangezien de bandbreedte dan wordt gehalveerd.
Hoewel de RX 6400 officieel is uitgebracht op 19 januari, zijn de eerste custom kaarten pas in de loop van mei opgedoken. Het is ook in deze maand dat AMD enkele RDNA 2-modellen heeft opgefrist; de RX 6950 XT, 6750 XT en 6650 XT kregen dezelfde hoeveelheid rekeneenheden en geheugen als hun voorlopers, al zijn de klok- en geheugensnelheden opgevoerd – alsook het stroomverbruik.
Next-gen GPU’s: Intel Alchemist, Nvidia Lovelace en AMD RDNA 3
Eind maart heeft Intel zijn langverwachte Intel Arc Alchemist-gpu’s onthuld. De release verliep helaas niet bepaald vlot en ook de prestaties van de eerste generatie Intel-videokaarten zijn niet om over naar huis te schrijven. Zo heeft Intel-ceo Pat Gelsinger onder meer toegegeven dat de ontwikkeling van de drivers lastiger was dan verwacht. Daarnaast werkt de ingebouwde software niet altijd naar behoren en worden niet alle games even goed ondersteund.
De aanvankelijk onthulde line-up bestond enkel uit laptopchips, die nagenoeg nergens beschikbaar waren. De Arc A380 was het eerste desktopmodel, dat in juni in China werd uitgebracht en pas in september is gespot in Europa. Op 12 oktober is de productlijn aangevuld met de Arc A750 en A770, die naar eigen zeggen een aantrekkelijke combinatie moeten bieden van prijs en prestaties. Reviews van derden hebben aangetoond dat de prestaties soms teleurstellen. Er werden ook allerlei kinderziektes vastgesteld. Bovendien is het vrijwel vereist om Resizable Bar in te schakelen, mits je onnodige lagspikes en lagere framerates wilt voorkomen.
Momenteel zijn er enkel custom Arc-modellen van ASRock (A380, A750 en A770) terug te vinden bij de bij ons aangesloten webwinkels.
Vanwege de moeizame introductie wordt er enige tijd in de wandelgangen gesuggereerd dat de gpu-tak van Intel in gevaar is. Een rapport van Jon Peddie van eerder dit jaar toont onder meer aan dat het bedrijf sinds het eerste kwartaal van 2021 maar liefst 2,1 miljard dollar zou hebben verloren, terwijl er geen producten zijn die noemenswaardige inkomsten genereren. Intel zelf heeft meermaals benadrukt dat men de eerder onthulde roadmap wil opvolgen, al is recent wel bekendgemaakt dat de AXG-afdeling wordt opgesplitst. De Arc-kaarten voor consumenten vallen onder Intels Client Computing Group en de bedrijfsgerichte Arc Pro-gpu’s gaan naar de Datacenter en AI-afdeling.
Nvidia RTX 4000 en AMD RX 7000: titanenstrijd
Ook Nvidia en AMD hebben in het najaar hun nieuwste generatie 3D-chips onthuld. De Lovelace-architectuur van team groen is momenteel beschikbaar in de vorm van de krachtige RTX 4090 en RTX 4080 16 GB, die op TSMC’s 4N-node zijn gebaseerd. Het rode kamp heeft dan weer recent de RX 7900 XTX en RX 7900 XT uitgebracht, de eerste gpu’s voor consumenten die uit meerdere chiplets bestaan. Deze RDNA 3-kaarten maken gebruik van TSMC’s 5nm- en 6nm-procedés.
Beide productlijnen blijken niet vrijgesteld te zijn van problemen. Zo zijn er nauwelijks twee weken na de release van de RTX 4090 foto’s van gebruikers opgedoken waarop gesmolten 12VHPWR-stekkers te zien zijn. Na enkele weken van onderzoek en stilte aan Nvidia’s kant zijn Jon Gerrow (JohnnyGuru) en Gamers Nexus tot de vaststelling gekomen dat het probleem wordt veroorzaakt door niet goed ingeplugde stekkers, wat uiteindelijk is bevestigd door Nvidia.
De nieuwste vlaggenschepen: de Radeon RX 7900 XTX en de GeForce RTX 4090.
Ook AMD’s RX 7000-serie blijkt met enkele kinderziektes te kampen. Er zijn verschillende klachten van gebruikers die hoge hotspottemperaturen vaststellen bij hun referentiemodel van de RX 7900 XTX. Volgens cijfers die HardwareLuxx heeft verzameld lijkt het enkel om AMD’s eigen koeler te gaan; het is onduidelijk in welke mate de RX 7900 XT wordt getroffen.
De RX 7900 XT en 7900 XTX vertonen ook een relatief hoog stroomverbruik wanneer idle bij setups met meerdere monitoren. Daarnaast kunnen de prestaties vrij inconsistent zijn. Benchmarks van Hardware Unboxed tonen bijvoorbeeld aan dat de RX 7900 XTX de RTX 4090 verslaat in Call of Duty: Modern Warfare II (4k). In Shadow of the Tomb Raider (4k) veegt de RTX 4080 dan weer de vloer aan met het RDNA 3-topmodel. Er doen dan ook geruchten de ronde dat AMD’s driver-team moet doorwerken tijdens de feestdagen om bugs te fixen, al is dit niet door de fabrikant bevestigd.
Gemiddeld gesproken is de RX 7900 XTX 3,6 procent sneller dan de RTX 4080 in 16 games op 4k-resolutie, wat marginaal kan worden genoemd. De RTX 4090 behaalt op zijn beurt een kwart meer fps dan de 7900 XTX (bron: Hardware Unboxed).
Videokaarten: upscaling, laptopsegment en bizarre SKU’s
Naast nieuwe videokaarten hebben zowel Nvidia als AMD de nieuwste versies van hun opschalingstechnieken uitgebracht. Met fsr 2.0 heeft AMD in maart een doorontwikkeling van het bestaande FidelityFX Resolution uitgebracht, dat zich volgens reviewers kan wagen aan dlss 2.3 van Nvidia. Wegens de volledig nieuwe upscaler moeten bestaande fsr-games van een update worden voorzien, al zou deze relatief eenvoudig zijn om te implementeren. Volgens AMD kan fsr 2.0 in minder dan drie dagen tijd worden ingebouwd in games indien er ondersteuning voor dlss 2.X aanwezig is. Verder is de Radeon-driver aangevuld met RSR, dat fsr 1.0 naar vrijwel alle games moet brengen – zonder druk op de ontwikkelaars wat betreft implementatie.
Nvidia heeft gewacht tot de introductie van de RTX 40-serie om de nieuwste variant van dlss te onthullen. Ten opzichte van zijn voorgangers biedt dlss 3 Optical Multi Frame Generation, waarbij de hardwarematige Optical Flow Accelerator van de Lovelace-gpu’s wordt ingezet om nieuwe frames te generen op basis van de huidige en volgende frames in een game. Hiermee moet het aantal fps flink kunnen worden opgevoerd, al kan de huidige implementatie artifacts veroorzaken in sommige spellen. Sinds 2 december zijn er 14 ondersteunde titels. Verder heeft Nvidia aangegeven dat oudere RTX-kaarten wel beelden zullen kunnen opschalen met dlss 3, maar geen tussenframes kunnen genereren.
https://www.youtube.com/embed/pSiczcJgY1s
Nvidia legt uit hoe dlss 3 tewerk gaat.
Laptop-gpu’s: RTX 3080 Ti en 3070 Ti, meer (schaarse) Radeon-chips
Tijdens de CES-beurs van begin 2022 hebben zowel AMD als Nvidia hun assortiment mobiele videokaarten aangevuld. Waar Nvidia de RTX 30-serie heeft vervolledigd met de RTX 3080 Ti en RTX 3070 Ti, gaat het bij AMD om niet minder dan acht sku’s. Op moment van schrijven zijn er echter nauwelijks modellen met deze nieuwe Radeon-gpu’s beschikbaar. In de Productvergelijker zijn slechts een handvol notebooks met deze chips terug te vinden, ten opzichte van een vijftigtal in het geval van de RTX 3070 Ti en 3080 Ti.
Bizarre sku’s: dezelfde naam, andere specificaties
In de loop van 2022 zijn er opnieuw verschillende eigenaardige gpu’s op de markt gekomen. Nvidia heeft er verschillende op zijn lijstje staan, waaronder de 12GB-editie van de RTX 3080 die begin dit jaar is uitgebracht. Dit model heeft zo’n 3 procent meer cuda-cores aan boord dan de reguliere 10GB-variant, alsook iets lagere kloksnelheden en een bredere geheugenbus. Al met al gaat het om een prestatieverschil van slechts enkele procenten.
Ook sommige lagere gesegmenteerde gpu’s hebben een broertje gekregen. Zo is er een RTX 3060 Ti met gddr6x bijgekomen, alsook een RTX 3060 met 8 GB vram. Terwijl de Ti tot 10 procent beter moet presteren dankzij het snellere videogeheugen, blijkt de nieuwe RTX 3060 tot 26 procent langzamer dan de 12GB-uitvoering vanwege de smallere geheugenbus. Verder is de RTX 3050-reeks aangevuld met een zuinigere variant, dankzij het gebruik van de kleinere GA107-chip.
Bij AMD lijkt het slechts om één bizar product te gaan, al kan de komst van de RX 6700 op zijn minst mysterieus worden genoemd. Begin juni is de Radeon 6700 opgedoken op de website van Sapphire, een kaart die niet was voorzien van het RX-voorvoegsel. Het zou gaan om een desktopkaart die gebruikmaakt van de Navi 22-gpu van de mobiele 6700M, die zo’n 10 procent zwakker is dan de RX 6700 XT voor de desktop. Niet lang daarna zijn deze custom modellen verdwenen van de website van de fabrikant, al heeft AMD zelf uiteindelijk wel de RX 6700 op zijn website geplaatst. Hij bleek grotendeels dezelfde specificaties te hebben als de eerder gespotte Radeon 6700.
Processoren en werkgeheugen
Gedurende 2022 is er een hele sloot aan nieuwe processoren op de markt gekomen. Zo hebben Intel, AMD én Apple in de loop van de afgelopen maanden modellen uitgebracht die in verschillende generaties kunnen worden verdeeld.
Zo hebben team rood en blauw in de eerste helft van dit jaar hun nieuwste laptopchips (Alder Lake en Rembrandt) en mainstream desktopmodellen gepresenteerd. De volledige Alder Lake-line-up bestaat uit meer dan 15 verschillende sku’s, terwijl de Ryzen 5000-serie beperkt blijft tot tien stuks.
Intel Alder Lake-HX biedt de dies van de desktopchips op laptopformaat, wat tot 16 cores en 24 threads mogelijk maakt.
Met de komst van de nieuwste Zen 3-chips heeft AMD een primeur uitgebracht: de Ryzen 7 5800X3D. Zoals zijn naam doet vermoeden is deze cpu voorzien van gestapelde 3D V-Cache, waardoor hij drie keer zoveel L3-cache aan boord heeft als de 5800X (96 MB tegenover 32 MB). Dit extra cachegeheugen komt vooral van pas in games; volgens benchmarks gaat het om een winst van 15 procent in vergelijk met zijn kleine broer.
Sinds eind oktober gaat de strijd tussen de twee giganten weer volop verder. Waar AMD de eerste Zen 4-gebaseerde Ryzen 7000-processoren heeft uitgebracht op 27 september, heeft Intel op 20 oktober geantwoord met Raptor Lake. Naast het toevoegen van meer efficiënte E-cores en meer L2-cache vertoont de 13000-serie veel gelijkenissen met zijn voorganger.
AMD heeft daarentegen enkele significante wijzigingen met zich meegebracht. Met de komst van Ryzen 7000 heeft AMD namelijk de AM5-processorvoet uitgebracht, die enkel ddr5-geheugen ondersteund. Deze cpu’s zijn bovendien voorzien van een opvallende heatspreader en maken gebruik van een land grid array-ontwerp (lga), wat wil zeggen dat de contactpinnen zijn verplaatst naar het moederbord – zoals al lange tijd bij Intel het geval is.
De octopus-achtige heatspreader van de Ryzen 7000-chips en de bijbehorende AM5-socket.
Datacenters en professionele markt
In tegenstelling tot desktops en laptops lijkt de balans op het gebied van het server- en workstationsegment in het voordeel van AMD te leunen. In maart heeft AMD de op Zen 3-gebaseerde Threadripper Pro 5000WX-serie uitgebracht in workstations van Lenovo, gevolgd door systemen van andere fabrikanten en de afzonderlijke verkoop later in het jaar.
Op 11 november zijn dan weer de nieuwste serverchips aangekondigd, in de vorm van de Epyc 9004-serie (Genoa). Deze maken niet alleen gebruik van de Zen 4-architectuur, maar bieden een maximale hoeveelheid cores van maar liefst 96 cores en 192 threads. Intel heeft voorlopig geen antwoord, aangezien de Sapphire Rapids-Xeons meermaals vertraging hebben opgelopen.
Apple Silicon: van M1 naar M2
Ook Apple heeft niet stilgezeten op het gebied van processoren. Begin maart heeft de Amerikaanse fabrikant de M1 Ultra tentoongesteld, die twee M1 Max-chips via een snelle interconnect met elkaar verbindt om één grote soc te vormen. Deze 20-koppige krachtpatser is terug te vinden in de Mac Studio. Enkele maanden daarna is de tweede generatie Apple-chips gepresenteerd, beginnend met de M2-soc. Hiervan zijn de cpu-prestaties zo’n 18 procent beter dan die van zijn voorganger, terwijl de gpu een derde beter moet presteren. De M2 wordt momenteel gebruikt in de nieuwste MacBook Air en MacBook Pro.
Alle M1-socs op een rijtje, met de M1 Ultra aan de top.
DDR5: meer aanbod, lagere prijzen
Net zoals bij videokaarten zijn ook de prijzen van ddr5-geheugenmodules sterk gedaald in 2022. Een 32GB-kit met een snelheid van 4.800 MT/s en CL40-latencies is momenteel verkrijgbaar voor 150 euro, ten opzichte van 350 euro aan het begin van 2022. Setjes met hogere snelheden kosten wel flink wat meer: voor twee 16GB-reepjes van 6.000 MT/s moet je minstens 180 euro neertellen.
In tegenstelling tot een jaar geleden kunnen gebruikers van een Intel Alder Lake- of Raptor Lake platform dus wel kiezen voor de nieuwe geheugenstandaard, zonder veel meer geld te hoeven betalen dan voor ddr4. Dit is ook een goede zaak voor AMD, aangezien het AM5-platform enkel compatibel is met ddr5.
Windows 11 22H2: visuele opfrissing opgefrist
Ongeveer een jaar na de introductie van Windows 11 heeft Microsoft de eerste grote update voor zijn nieuwste besturingssysteem uitgebracht. Versie 22H2, die ook wel de Windows 11 2022 Update wordt genoemd, introduceert allerlei wijzigingen die de gebruikservaring moeten verbeteren.
De tabbladen voor Verkenner behoren tot een van de grootste aanpassingen. Ook het startmenu is aangevuld met extra functionaliteiten. Bovenaan het menu zijn de vastgemaakte apps te zien, die nu ook in mapjes kunnen worden verdeeld. Verder is er aandacht besteed aan de taakbalk: het is eveneens weer mogelijk om dingen zoals toepassingen maar ook bestanden te pinnen. De balk kan ook weer worden verplaatst, bijvoorbeeld naar de bovenkant of de zijkant van het scherm.
Windows 11 22H2 brengt nog allerlei snufjes met zich mee, die in dit artikel in detail worden besproken.
Zoals vaker het geval is bij Windows-updates is ook de uitrol van 22H2 niet bepaald van een leien dakje gegaan: wegens problemen met prestaties in games, printers en de Xbox Game Bar werd het aanbieden van de update voor veel gebruikers gepauzeerd. Inmiddels zijn deze complicaties alweer opgelost, waardoor de uitrol verder kan gaan.
Bedrijfsnieuws, uitbreidingen en overnames
Naast productnieuws met betrekking tot hardware en software is er tijdens de afgelopen twaalf maanden ook veel nieuws op bedrijfsniveau aan bod gekomen. Een van de blikvangers is de overname van Arm door Nvidia, die vanwege bezwaar van verschillende overheidsinstanties uiteindelijk niet is doorgegaan. Arm-moederbedrijf SoftBank bereidt zich nu voor op de beursgang van Arm. Vanwege het huidige economische klimaat zou dit echter voorlopig niet plaatsvinden, in elk geval niet in het eerste kwartaal van 2023.
Een andere grote deal die momenteel overladen wordt met kritiek is Microsofts overname van Activision Blizzard. De Amerikaanse Federal Trade Commission heeft begin december een formele klacht ingediend om de transactie van zo’n 68,7 miljard dollar te blokkeren uit angst voor concurrentiebelemmering, die zou kunnen voortvloeien uit deze deal. In tegenstelling tot Nvidia-Arm is de overname nog niet afgeblazen; naar verwachting zal Microsoft de klachten aanvechten in de rechtbank.
Er was ook slecht nieuws voor de fans van EVGA-videokaarten. In september heeft de Amerikaanse fabrikant aangekondigd dat men geen nieuwe kaarten meer gaat uitbrengen vanwege de zeer moeizame samenwerking met Nvidia (die de 3D-chips levert). Zo zou het groene team zeer lang wachten om cruciale informatie te delen met betrekking tot aankomende producten. Er zouden ook minimum- en maximumprijzen worden opgelegd. Een samenwerking met AMD of Intel lijkt er niet in te zitten.
De YouTubers JayzTwoCents en Gamers Nexus kregen nog wel een EVGA-prototype van de RTX 4090 in handen.
Opmerkelijke miljoenen- en miljardendeals
Tot slot zijn er naast de vermelde betwiste overnames ook verschillende nieuwe fusies aangekondigd of met succes afgerond. Zo heeft AMD begin dit jaar de 50 miljard dollar kostende fusie met Xilinx voltooid, gevolgd door Pensando in mei voor 1,9 miljard dollar. Intel heeft dan weer een overeenkomst bereikt met Tower Semiconductor om de laatstgenoemde over te nemen voor een bedrag van 5,4 miljard dollar. Een laatste opmerkelijke miljardendeal is het bod van 60 miljard dollar van Broadcom op VMware.